Politieke partijen zijn onmisbaar (2)

GeenCommentaar heeft altijd ruimte voor interessante gastloggers, deze maal voor David Rietveld. Het is een reactie op de laatste bijdrage van Reinder Rustema, waarin hij inging op een vorig artikel van David. Dat kon hij natuurlijk niet op zich laten zitten…

Bijlezen? Lees hier het eerste artikel van Rustema, hier het antwoord daarop van David, en hier de verdediging van Reinder Rustema.

Hebben politieke partijen nu wel of geen toekomst? Een tijdje terug betoogde ik – onder andere op deze plek – samen met Arno Bonte van wel. Reinder Rustema persisteerde in zijn mening dat er geen toekomst was voor deze archaïsche organisatievorm. Hij verpakte zijn beweringen in stevige taal. Daarom eerst maar even wat misverstanden uit de weg ruimen, voordat ik nog eens in ga op de centrale vraag of politieke partijen nu wel of geen toekomst hebben.

Ons stuk was in eerste instantie een reactie op het ontstaan van ‘bewegingen’ als alternatief voor partijen. Rustema maakt hiervan dat we ‘nieuwe ontwikkelingen’ niet willen zien, of zelfs ontkennen. Wij zijn – als ‘partijleden van de linkse partijen’ – bezig met een achterhoedegevecht. Zo zie ik het natuurlijk niet. Ik neem de nieuwe ontwikkelingen wel degelijk waar, en kom na zorgvuldige analyse tot de conclusie dat ze ongewenst zijn. Wat dat betreft komen we misschien niet verder dan de droge constatering dat we het oneens zijn.

Tweede punt betreft de subsidiëring. Net als de financiële tegemoetkoming voor volksvertegenwoordigers is die wat mij betreft te laag. In beide gevallen geldt dat een pleidooi voor verhoging nu eens niet in termen van ‘monumentenzorg’ of zakkenvullerij moeten worden gezien, maar tegen de achtergrond van hun maatschappelijke functie. Het is in die zin logisch dat Rustema dit voorstel niet steunt, want hij ontkent de maatschappelijke functie van politieke partijen.

Verder ziet Rustema een dreigement dat er niet is. Wilders en Verdonk worden opgeroepen om zich in te zetten voor een partijorganisatie, wetenschappelijk bureau en kaderopleidingen. Op dit moment doen ze dat niet. Dat is jammer, want uiteindelijk kunnen ze het niet alleen of met een handjevol mensen blijven doen. Ook onze verwijzing naar de LPF wordt verkeerd opgepakt. We verwijzen namelijk naar een stuk dat we 6 jaar geleden schreven, in november van 2001. Fortuyn zat toen nog bij Leefbaar Nederland, maar desondanks vermoedden wij dat een partij die in één keer zo groot zou worden het lastig zou krijgen. Uiteindelijk is dat bewaarheid. Ook zonder de tragische moord op Fortuyn zou die opgave niet minder lastig zijn geweest, zeker als we de karakters van sommige LPF-parlementariërs nog even in gedachten roepen.

Dan komt het meest merkwaardige gedeelte uit het stuk van Rustema. Hij houdt een heel betoog waarin enerzijds wordt vermeld dat ook 150 individuen in staat zijn om compromissen te sluiten, en wat anderzijds de perversiteit van compromissen blootlegt. Vooronderstelling is dat individuen zich niet of nauwelijks zullen laten verleiden tot een perverse uitruil van standpunten, terwijl politieke partijen dat aan de lopende band doen. Dat is natuurlijk onzin.

Het werpt wel licht op het optimisme van Rustema: hij ziet een Kamerlid namelijk als een soort superwezen dat ‘van heel veel dingen de belangrijke politieke aspecten weet en ze in een groter geheel weet te plaatsen’. 150 van dat soort supermensen in een parlement levert inderdaad een superparlement op. Misschien ben ik iets pessimistischer – of noem het realistischer – maar zo werkt het natuurlijk niet. Wat zijn ‘belangrijke politieke aspecten’? Dat is niet objectief vast te stellen. Net zo lijkt het begrip ‘groter geheel’ me een wezenlijk betwistbaar begrip.

Maar laat ik niet flauw doen en het idee van Rustema eens als uitgangspunt voor een gedachte-experiment nemen. Startsituatie: na verkiezingen 150 frisse ongebonden Kamerleden. Eerste vraag is – ook volgens Rustema – wie de regering moet vormen. Bestuurders mogen solliciteren en het parlement beslist. Klinkt aardig. Maar wie stelt de voorwaarden op waar ministers aan moeten voldoen? Waarschijnlijk ook het parlement, dat ongetwijfeld met een behartenswaardige lijst met eisen komt die zo algemeen zijn dan iedereen er met wat wringen in te passen valt. Dan moet er gekozen worden, naar ik aanneem met een meerderheid. Dat betekent dat per persoon een meerderheid moet worden bereikt. Nog even los van de tijd die dat in beslag kan nemen zul je onvermijdelijk coalitievorming zien. Als je bij een groep van 76 hoort heb je namelijk 2 keer zoveel macht dan wanneer je bij een groep van 150 hoort. 76 mensen zullen gaan bepalen wie het kabinet vormt, en die zullen dat kabinet ook steunen als het aan de slag gaat. Zij kunnen door de andere 74 namelijk keihard onderuit gehaald worden als hun man of vrouw een brekebeentje blijkt.

Goed, allemaal achter de rug. Er zit een kabinet dat op een meerderheid in de kamer kan rekenen. Het lijkt me dat aan de veelheid van onderwerpen weinig is te veranderen, dus het gaat van kokkelvisserij naar jeugdzorg en van immigratie naar tolheffing. Binnen afzienbare tijd zoeken parlementariërs elkaar op, lijkt me. Als jij nou de kokkelvisserij voor mij doet, neem ik de jeugdzorg van je over. En dan vragen we X of hij zich in de nieuwe immigratiewet verdiept. Na verloop van tijd bestendigen die coalities zich, en zal er iets van een samenhangende visie opdoemen. Sociaal, liberaal, radicaal-individualistisch of nog onontdekte visies.

U begrijpt waar ik heen wil: partijvorming is inherent aan democratie. Dat is dan ook de centrale stelling die we vorige keer poneerden, en die wat ons betreft onweersproken is: in een consensusdemocratie zijn partijen onmisbaar. Of is het ontbreken van partijen ondenkbaar. Zolang we werken met een systeem waarin de meerderheid beslist, zullen mensen zich altijd groeperen om bij de meerderheid te kunnen horen, of om effectiever tegen de meerderheid in te kunnen gaan.

De ‘nieuwe ontwikkelingen’ zijn ook helemaal niet nieuw. Er zijn altijd groepen mensen geweest die op een andere manier de politiek of de staat wilden organiseren. Neem de anarchisten, de syndicalisten, de fascisten, de libertariërs: allen hadden en hebben vanuit een geheel eigen visie een afkeer van (bestaande) politieke partijen. Ook technologische ontwikkelingen kunnen bezwaarlijk als breekijzer worden aangevoerd: politieke partijen hebben de komst van de electriciteit, de telefoon, de auto, de radio, de televisie en nog veel meer makkelijk overleefd. Het idee dat de internetrevolutie een ommekeer in de democratische besluitvorming teweeg zou brengen is tegelijk met de rest van de internetbubble gebarsten.

De toekomst van politieke partijen hangt dus samen met die van de toekomst van de democratie. Alleen een andere manier van inrichten van het besluitvormingsproces betekent een andere rol voor politieke partijen. Mijn vermoeden is echter dat vrijwel elke andere inrichting eerder een stap van democratie af is, dan er naar toe. Misschien is het daarom zo moeilijk te aanvaarden: het blijft aanrommelen in een imperfect systeem met feilbare mensen.