Het is nog nooit zo veilig geweest

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Sinds 11 september 2001 lijkt de wereld in de greep van angst te zijn. Dan Gardner pakt de getallen erbij en prikt de angst door: het leven is nog nooit zo risico-arm geweest als nu.

Boekomslag

Nadat ze de beelden van de vliegtuigen die zich in het World Trade Centre in New York boorden, hadden gezien, stapten Amerikanen massaal in de auto om zich te verplaatsen. Voor hen even geen vliegen ? veels te gevaarlijk. Dat effect hield ongeveer een jaar aan, becijferde statisticus Gerd Gigerenzer. Omdat vliegen ondanks de aanslagen gemiddeld veiliger bleef dan autorijden, liepen Amerikanen door de switch naar de auto een groter risico op een dodelijk ongeluk. De aanslagen op het WTC kostte bijna 3000 mensen het leven. De daaropvolgende switch naar de auto nog eens 1600.

De Canadese wetenschapsjournalist Dan Gardner opent zijn boek ‘Risk; the science and politics of fear’ met dit aansprekende voorbeeld om een betoog op te zetten dat irrationaliteit van angst onder de loep neemt. Wat volgt is een schat aan voorbeelden van hoe mensen risico?s inschatten (vaak verkeerd) en welke psychologische mechanismes daaraan ten grondslag liggen.

De crux van het probleem is dat de menselijke hersenen sinds de steentijd niet zo heel erg geëvolueerd zijn, stelt Gardner. De kern van de hersenen is snel en intuïtief, en die kern krijgt vaak de overhand boven het logisch redenerende maar langzamere deel. In de dagelijkse ratrace van beslissingen nemen is er gewoon niet genoeg tijd om alles logisch te beredeneren. Dus is het helemaal niet zo gek dat we vaak onlogische besluiten nemen.

Wetenschappers zijn geneigd te geloven dat beperkte kennis ten grondslag ligt aan foutieve risico-inschattingen. Dat mensen banger zijn voor pedofielen die hun kind ontvoeren en vermoorden dan voor een uitje naar het zwembad zou komen omdat mensen niet weten dat zwembaden meer dan twee keer zoveel dode kinderen op hun geweten hebben dan pedofielen. Die veronderstelling klopt echter niet. Ook wanneer mensen goed op de hoogte zijn van de werkelijke risico’s, zijn ze banger voor gevaren die meer tot de verbeelding spreken. Als je ze bijvoorbeeld een lijstje geeft met kansen dat iets gebeurt en het aantal doden dat dit tot gevolg heeft, zijn ze redelijk in staat een volgorde van risico?s vast te stellen. Tenzij kernenergie in het lijstje voorkomt, want dat eindigt altijd bovenaan.

In de verschillende hoofdstukken pakt Gardner steeds een ander thema bij de kop. Zo is er een hoofdstuk gewijd aan groepsdenken (als een heleboel anderen iets eng vinden, zijn we eerder geneigd ons daarbij aan te sluiten) en aan de commerciële exploitatie van angst. Bewakingsbedrijven en farmaceuten hebben er belang bij menselijke angstgevoelens te manipuleren om hun omzet te vergroten. Ze sturen er daarom op aan de risico?s van misdaden en lichamelijk ongemak groter te laten inschatten dan ze zijn. Vaak genoeg is dit niet eens bewuste misleiding. Wie trots is op zijn vak, vergroot het belang ervan ongemerkt uit.

Onvermijdelijk is er veel aandacht voor terrorisme, de grote angst van deze tijd. Maar hoe groot is nou echt het risico dat je het slachtoffer wordt van een aanslag? Niet zo groot natuurlijk. Zelfs als er elke maand twee vliegtuigen in hoge torens zouden vliegen, blijft het aantal doden bij auto-ongelukken hoger ? zegt Gardner. En daar heeft hij op zich gelijk, maar hij corrigeert niet voor het aantal mensen dat vliegtuigen gebruikt versus het aantal autorijders. Deze fout maakt hij vaker. Direct het aantal doden door de populatie delen zonder rekening te houden met de frequentie waarmee mensen de betreffende activiteit verrichten.

Op zijn wiskunde valt dus wel het een en ander af te dingen, maar de hoofdlijnen van zijn betoog zijn fascinerend genoeg. Het boek eindigt met een opbeurende noot. De kans door een ziekte vroegtijdig te overlijden is aanzienlijk kleiner dan een eeuw geleden, het valt hartstikke mee met de misdaad en het overgrote deel van de spectaculaire doemscenario?s komt nooit uit. We leven in veilige tijden.

Reacties (4)

#1 Verdonkeromaan

Statistieken bewijzen dat het – ondanks de alarmerende berichten in de media – steeds veiliger wordt in Nederland.
Statistieken bewijzen dat het – dankzij de alarmerende berichten in de media – steeds onveiliger voelt in Nederland.

De vraag is wie er baat heeft bij dat gevoel van onveiligheid en wie daarom steeds maar blijven hameren op hoe onveilig het is in Nederland.

Ik noem geen namen, maar ik kan ze met mijn neus aanwijzen.

  • Volgende discussie
#2 Erno Mijland

Steven Pinker heeft hierover een mooi verhaal gehouden op TED. Hij gaat met name in op de afname van geweld in de geschiedenis van de mensheid, terwijl de krantenlezer juist een toename voelt.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 Martijn

“Ook wanneer mensen goed op de hoogte zijn van de werkelijke risico’s, zijn ze banger voor gevaren die meer tot de verbeelding spreken.”

Geen idee in hoeverre het in het boek naar voren komt, maar er valt wel iets voor te zeggen dat het erger is als je kind door een pedofiel wordt vermoord dan dat het in een zwembad verdrinkt.
En mensen die echt goed geïnformeerd zijn over kernenergie zullen het ook niet bovenaan zetten, dus de stelling dat een gebrek aan kennis een rol speelt, houdt wat dat betreft stand.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 Jaap den Haan

De staat heeft iedereen neurotisch gemaakt en men maakt algemeen gebruik van de al bestaande neuroses. Er zijn er veel van dit soort, neurosen en individuen, ook in de politiek, die daaraan meewerken om ‘hun brood te verdienen’. Dat moet eens ophouden. Je ziet altijd een bepaalde samenhang tussen het verschillende nieuws dat trouwens grotendeels op meningen is gebaseerd.
Ik ken een Joegoslavische vluchteling die zo gek gemaakt is door de Nederlandse administratie, dat hij op een gegeven moment voor het loket vroeg of ze zijn lul wilden zien. Daar konden ze danig om lachen. Leuk toch, die allochtonen. Jammer dat die Joegoslaven niet zo lief zijn als bijvoorbeeld die Afrikanen. Ja, want de lieverdjes zijn in hun land achtergebleven om op geld en vaderland te letten, en nu dood. Het vaderland is ook weg. Geld is er wel vrijgekomen, maar dat is nu veel minder waard. Het probleem van deze man was in feite dat hij geen echte vluchteling was, want hij was al uit zijn land vertrokken voor de oorlog daar uitbrak. Hij had zijn vrienden gewaarschuwd voor een op handen zijnde oorlog, maar was hiervoor niet serieus genomen.
Hij leefde jarenlang in Rome en maakte daar portretten op straat, en sliep ’s nacht in een tent in een buitenwijk.
Hij kon zijn land ontvluchten omdat hij niet afhankelijk was geweest van een baas, en geen bindingen had, vooral financieel, waardoor tal van andere goedwillende mensen niet weg konden, of op tijd weg konden.
Probeer toch eens te begrijpen dat mensen sterven, ook desnoods per ongeluk. Je kunt niet alles hebben. Met een levensverzekering ben je niet van een leven verzekerd.
Al die verzekeringen van je veiligheid zijn gerationaliseerde angst die daardoor een legitimiteit krijgt, en scheppen een buitengewoon negatief psychisch klimaat. Men moet eens ophouden met iedereen aan massacontrole bloot te stellen, van welke soort en om welke reden ook. Want het werkt averechts.
Net zoals voornoemd persoon allerlei problemen had dat hij niet echt een vluchteling was, bestaan er ook allerlei twijfels over mensen die een of andere uitkering hebben, en telkens weer ‘aangepakt’ moeten worden. ‘Aanpakken’. Het is absoluut inhumaan. Wie heeft verder bepaald wat werk is en wat het nut daarvan? Diegenen die zelf deze twee kwaliteiten van elkaar losgekoppeld hebben.
Zelfs als iemand niet geregistreerd dood is, zal men zijn dood nog ontkennen. Dat is niet nodig. Iedereen die geregistreerd is, is dood, en de lul.
Die hoef je niet te laten zien, het gaat er om dat je er een bent.
Iedereen ziet dat zo.
Daar ben je voor opgeleid.

  • Vorige discussie