De psychologie van discriminatie II: categorisering

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol
,

We leven in een tijd van tegenstellingen tussen verschillende groepen in onze samenleving. In een drieluik probeert GeenCommentaar wat achtergrond te verschaffen met een psychologisch sausje. Vandaag het tweede deel dat ingaat op hoe groepen zichzelf en elkaar categoriseren en het ontstaan van een zogenaamde ingroup bias.

Neo-nazi's (Foto: Flickr/KOMUnews)

Er zijn in de loop van de tijd veel studies geweest naar hoe wij groepen indelen en welke waardes wij toekennen aan de groep waar wij zelf toe behoren (ingroup) en welke aan de groepen (outgroup) waar wij niet toe behoren. Uit verschillende onderzoeken blijkt dat we al snel een ingroup bias ontwikkelen, en deze vooroordelen hoeven op niets anders dan lidmaatschap van de groep gebaseerd te zijn. Daarbij ontwikkelen we tegenover de outgroup een zogenaamde outgroup homogeneity bias. In het kort komt het erop neer dat wij de eigen groep positiever benaderen enkel en alleen vanwege lidmaatschap van de groep, terwijl we juist negatiever staan tegenover buitenstaanders.

Blue vs Green
De Nederlandse psycholoog Jaap Rabbie deed in de jaren tachtig een interessant onderzoek om de ingroup bias te onderzoeken. Totaal willekeurig deelde hij een groep in tweeën. De ene groep kreeg blauwe pennen en blauw papier. De andere groene pennen en groen papier. Vervolgens werd aan aan de leden van de beide groepen gevraagd om elkaar te beoordelen. Hoewel de groepsindeling volledig willekeurig was bleek dat men gebaseerd op de kleurindeling individuen van de eigen kleur positiever evalueerde dan die van de andere kleur. Deze groepsidentificatie vond plaats nog voordat de verschillende groepsleden ooit met elkaar samen moesten werken en zonder dat zij elkaar kenden.

Is kennis nodig van de in- en outgroup?
Psycholoog Henri Tajfel deed een test (pdf) die sterk doet denken aan die van Jaap Rabbie, hierbij voegde hij nog een extra testconditie toe. Hij deelde een groep van schoolkinderen in tweeën maar vertelde de kinderen alleen bij welke groep zij zelf hoorde, niet wie verder tot zijn groep behoorde.

Henri Tajfel (Foto publiek domein)

Vervolgens vroeg hij aan iedereen op om op te schrijven hoe zij geld zouden verdelen over de aanwezigen. Hierbij werd per ontvanger enkel de groep waar hij lid van was vermeld, geen naam of andere kenmerken. Daarnaast mocht men geen geld aan zichzelf toekennen. De uitkomst is misschien wel even voorspelbaar als beangstigend. Elk kind trok duidelijk de eigen groep voor. Enkel het feit dat iemand gecategoriseerd was in dezelfde groep leidde tot voortrekken van de één en achterstellen van de ander.

Dit proces noemt men sociale categorisering. Men krijgt moeite om mensen van de outgroup als individu te zien en groepeert haar leden bij elkaar. Dit kan uiteindelijk leiden dat men steeds minder omgaat met leden van de outgroup, waardoor de werkelijkheid van wat er zich binnen de outgroup afspeelt steeds minder invloed heeft op de ingroup. Uiteindelijk ontwikkelt zich vaak zelfs een afkeurende en neerbuigende houding tegenover de outgroup ontdekte Tajfel. Onderzoekers Park en Rothbart bouwde hierop verder en ontdekte dat dit proces zich ook voordoet als men eigenlijk geen of weinig direct contact met de outgroup heeft. Uit het onderzoek blijkt dat men geen bewijs nodig heeft om een negatief beeld over de outgroup te ontwikkelen. Alles wat men nodig heeft is de suggestie dat iemand ingedeeld is in een bepaalde groep.

Kritiek
Er is natuurlijk ook voldoende kritiek aanwezig op bovenstaande theorie. Zo uitten psychologen als Michael Billing, Jonathan Potter en Marget Wetherell de kritiek dat de theorie te simplistisch was voor de echte wereld en geen stand kan houden buiten een experimentele setting. Een mens kan immers zijn eigen aannames ter discussie stellen. Men kan nog eens goed nadenken over de eigen acties en gedachten, alsmede die van anderen. In welke mate iemand dit kan is echter wel sterk afhankelijk van zijn of haar training op deze vlakken. Iemand die niet begaafd is op dit vlak zal eerder terugvallen tot het gedrag in de eerder besproken experimenten. Terwijl iemand die aan zelfreflectie kan doen dit kan ontstijgen.

Categorisering leren doorbreken
Een mooi voorbeeld van de impact van zelfreflectie is een experiment van Jane Elliott. Als juf op een lagere school besloot zij op een dag de kinderen in haar groep in te delen naar de kleur van hun ogen. Ze vertelde dat de “brown-eyes” superieur waren aan de “blue-eyes”. Ze waren volgens haar slimmer en intelligenter. Ook kregen ze speciale privileges.

Binnen een dag waren de “blue-eyes” negatief over zichzelf. Ze omschreven zichzelf als dom, slecht en gemeen. De “brown-eyes” veranderden ook. Aardige, lieve kinderen werden kleine monstertjes die neerkeken op de “blue-eyes” en ze zelfs mishandelden. Langlopende vriendschappen werden verbroken en er braken gevechtjes uit tussen beide groepen.

De volgende dag vertelde Elliott dat ze het fout had gehad. Eigenlijk waren “blue-eyes” superieur en de “brown-eyes” de verliezers. En wonderwel draaide de rollen bijna direct om. De “brown-eyes” dachten negatiever over zichzelf en de “blue eyes” veranderden in de onderdrukkers.

Een vreselijk experiment op zich zou je zeggen. Maar wat blijkt? Een paar weken daarna bleken de kinderen die deel hadden genomen aan dit experiment minder vatbaar voor racisme en categorisering naar groepslijnen. Het ondervinden hoe het is om gediscrimineerd te worden bleek zelfs een langdurige impact te hebben. Ook in follow-up studies met volwassenen werd hetzelfde resultaat behaald. Met een effect dat wel tot zo’n tien jaar kon duren.

Elliott kijkt met haar leerlingen 14 jaar na dato terug
Bekijk de gehele documentaire hier

Samenvattend en vooruitkijkend
Categorisering is niet zoals als het op het eerste gezicht lijkt de verklaring voor alle problemen tussen verschillende groepen. Hoewel mensen een sterke neiging hebben om de eigen groep voor te trekken en andere groepen negatief te beoordelen moet het reflecterend vermogen van mensen niet worden onderschat. Het is echter wel noodzakelijk dat dit vermogen wordt gecultiveerd. Zonder deze cultivering is het goed mogelijk dat iemand verdwaald raakt in de groepsdynamiek.

In deel 3 van deze serie kijken we naar hoe mensen, als zij eenmaal onderdeel van een groep zijn (deel 1) en hun vooroordelen (dit deel) gecultiveerd zijn, alles doen om onderdeel te blijven van een groep. Hoe men aantoonbare onwaarheden voor waar aanziet en hoe een enkel individu een groep tot verschrikkelijke dingen kan aanzetten.

Nog te komen delen

  • De psychologie van discriminatie III: conformiteit
    Hoe mensen zich kosten wat kost aan de groep proberen te conformeren en hoe deze misbruikt kan worden.

Reacties (12)

#1 RB

Impliceert distantie van “groepsdymaniek” niet tevens distantie van de mens als sociaal wezen?

  • Volgende discussie
#2 RB

*Het is ook zo’n moeilijk woord*

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 wout

Maar mensen met blauwe ogen zijn dan ook superieur.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 Abhorsen

@1, Het lijkt mij niet. Je kan ook heel sociaal zijn en met mensen goed en normaal omgaan zonder expliciet deel van een bepaalde groep te zijn of je daar sterk mee verbonden te voelen. Maar natuurlijk op de achtergrond speelt het altijd wel mee. Echt totaal geen verbintenis hebben met is een extreem zonder sociale omgang misschien ja.

Groepsdynamiek is op zich ook niets mis mee, zelfs redelijk noodzakelijk. Het is meer dat het kan doorslaan tot een extreem waarbij het onwenselijk kan zijn.

(excuses langzame antwoord, De donderdag was een beetje ondersneeuwt op GC door al het Wilders geweld :P)

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#5 Marie

Psychologie stimuleert juist discriminatie. Op basis van oude, vaak subjectieve, onderzoeken worden hele groepen “ziek verklaard”. Denk maar hoe kinderen van gescheiden ouders gestigmatiseerd zijn en homo’s jarenlang. De psycholoog werkt heel hard om aan te tonen dat er met mensen die niet helemaal gemiddeld zijn (man, wit, saai en saai leven) iets mis is. En meestal is dat iets niet objectief te meten, maar wel lekker veroordelend. Ik heb er geen goed woord voor over. Ze kicken gewoon op het naar beneden drukken van gezonde mensen. Uiteraard zijn er ook goede onderzoeken en goede psychologen die heel praktisch het levensgeluk van mensen willen vergroten (ipv net zo lang zeuren tot de patient ook ziet hoe erg ie er aan toe is). Deze laatste groep verdiend alle lof. Ook heb ik respect voor psychologen die zich bezighouden met mensen die echt afgedwaald zijn in het leven (zwaar werk). De rest is te erg voor woorden en doet meer kwaad dan goed.

Psychologie = kwasiwetenschap om discriminatie te onderbouwen

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#6 marie

Die weetjes die telkens maar weer in de media verschijnen uit psychologisch onderzoek: vrouwen denken anders dan mannen (vooral geen percentages noemen, want anders zou de slimme lezer weten dat het opgeblazen is); kinderen die geen borstvoeding hebben gehad bla bla; slachtoffers van dit en dat hebben hun hele leven vaker last van…. Dit stimuleert alleen maar ellende maatschappelijk gezien. We zijn beter af zonder deze bemoeienis.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#7 marie

De waarheid is. Statistisch gezien zitten er meer psychopaten in de beroepsgroep psychologe dan elders, maar daar hoor je niemand over. haha. Dit is echt waar, maar dat wil niet zeggen dat iedere psycholoog een psychopaat is. Zou stupide zijn om te denken, maar dat is wel hoe de hulpverlener redeneert. Psychologie is niets mis mee, maar 1) er zijn er teveel en die zoeken te actief naar werk ten kosten van “mensen”, 2) ze zijn vooral geinteresseerd in ellende en pijn bij mensen; wat ze dus actief zoeken; en dan helemaal stimuleren de gedachte dat het negatieve gevoel niet overgaat, want het is nu eenmaal wie je bent nu. Daar wordt niemand beter van, maar dat hoeft gelukkig ook niet van de psycholoog. Menselijk geluk, daar wordt de psycholoog niet blij van!

En voor psychologen geldt ook: when you try to find problems/differences, you will find problems/differences.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#8 Jolande

Psychologie = discriminatie

Hulpverlening = maken van slachtoffers

Stop deze onzin. We maken mensen kapot. Het zelfherstellend vermogen vd gemiddelde mens is 10x beter dan een therapie. Helaas is het zelfherstellend vermogen van een gemiddelde psycholoog veel malen kleiner en dan zijn ze ook nog jaren gebrain-washt in de opleiding, zodat er amper nog een normaal mens tussen zit tussen de afgestudeerde psychologen (uiteraard zijn er uitzonderingen en zij doen ongetwijfeld goed werk, waarvoor waardering). Ik heb het hier over klinisch psychologen en coaches die zich met goed functionerende mensen bemoeien.

Stop ermee. Denk aan het communisme, wo2. We leiden mensen op (psychologen) met een strikt beeld van wat “normaal leven is” en een nog strikter beeld van wat er “mis is met alles wat niet gemiddeld is”. Vervolgens dwingen onze sociale structuren menig fatsoenlijk mens om in gesprek te gaan met een psycholoog, die er de uitdaging in ziet zoveel mogelijk “afwijkingen te signaleren” en afkeurend te oordelen over echt prima mensen.

De gevolgens zijn vergelijkbaar met heksenjachten in de middeleeuwen en de jacht op brildragers in China. Zo lang de psycholoog maar denkt waarde toe te voegen door “problemen te identificeren” zal onze maatschappij bergafwaarts gaan. De Jeugdzorg is een drama: mensen komen er nooit uit! een dat ligt niet aan de jongeren, maar de psycholoog vindt zichzelf te interessant om een ander mens een ander mens te laten.

Vergelijkbaar met hoe paparazzi Hollywood afstruint….

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#9 wout

Jemig, wat worden psychologen hier gediscrimineerd.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#10 de grote

Alles heeft een doel maar ook een oorsprog en een finisch.
Daarmee gezegd de intentie .
kijk om je heen en zie de negatiefe nieuwsberichten praatprogammas soaps muziekclips we lullen ons als mensheid de vernietiging in zo van een positief wezen naar een gebrainwashde burgersoldaat dit is structurele massahypnose van kwetsbare geesten .
wij leven in een copycat realiteit en die als een rode bloedcel stroomt en zijn zuurstof geeft aan de geestelijke longen van de intentie.
en die intentie is verkeerd in mijn ogen het zou

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#11 Arjan H.

Jemig wat kunnen mensen toch zeiken… Iig een meevaller dat ‘de grote’ zijn onnozele gezemel niet heeft voorgezet.

Abhorsen… bedankt voor het informatieve artikel.

Een psycholoog

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#12 Louisiana

Zeiken? Dan heb je niet gezien wat psychologen aan heksenjachten aanrichten uit naam van “helpen”. En ze worden geloofd, omdat mensen wel houden van roddel en achterklap en het kapotmaken van levens. Een expert opinie is een leuk excuus om je eigen mond te houden. De story en de prive zouden het te ver vinden gaan, maar daar waar zij stoppen beginnen de psychos te likkebaarden.

Ik geloof best dat er ook goede psychologen zijn die mensen helpen, maar degene die voor het bedrijfsleven werken zijn echt alleen bezig met leugens, achterklap en het kapotmaken van levens in ruil voor geld en macht. Het ergste soort mens dat ik ooit ontmoet heb.

  • Vorige discussie